Οι Έλληνες στην Αργεντινή και στην Λατινική Αμερική

Πηγή : Nόστος
Dra Christina Tsardikos, Πρόεδρος του Νόστου
Dr. C. Alexopoulos, University of Patras

Η πρώτη παρουσία των Ελλήνων στην Αργεντινή και γενικότερα στη Λατινική Αμερική συνδέεται άμεσα με τις πρώτες εξερευνητικές αποστολές στη Ν. Αμερική, αποστολές που οργανώθηκαν από τις μεγάλες ναυτικές δυνάμεις της εποχής.

Όπως αναφέρει στα χρονικά του ο ιστοριογράφος των ταξιδιών του Κολόμβου, Βαρτολομέ δε Λας Κάσας, οι καραβέλες των εξερευνητών είχαν επανδρωθεί από δοκιμασμένους και έμπειρους θαλασσοπόρους όλων των προελεύσεων και κατά συνέπεια και από Έλληνες που κατά παράδοση διέθεταν πάντα ιδαίτερες ναυτικές ικανότες και εμπειρία.
Πιθανολογείται ότι εξ' αιτίας των δεινών του τουρκικού ζυγού, πολλοί Έλληνες ναυτικοί από την Κύπρο, την Κρήτη και τα Εφτάνησα και αρκετά νησιά του Αιγαίου, που τότε τελούσαν υπό την ηγεμονία της Βενετίας και της Γένοβας, αναγκάστηκαν να καταφύγουν και να συγχρόνως να βρουν επαγγελματική απασχόληση στην Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία, ισχυρές ναυτικές δυνάμεις που εκείνη την εποχή είχαν μεγάλους στόλους και προετοίμαζαν θαλάσσιες αποστολές για την ανακάληψη νέων θαλασσινών δρόμων για τις Ινδίες.
Οι παραπάνω χώρες είχαν ανάγκη για το σκοπό αυτό να επανδρώσουν τις αποστολές τους με έμπειρους, φιλόδοξους και ριψοκίνδυνους ναυτικούς. Έτσι στην τολμηρή περιπέτεια της ανακάλυψης και κατάκτησης του τότε Νέου Κόσμου αρχίζουν να συμμετέχουν οι πρώτοι Έλληνες.
Έχει διαπιστωθεί, ότι στις αποστολές που επηκολούθησαν αυτές του Κολόμβου (1492) για την εξερεύνηση του εσωτερικού των νέων χωρών και την αποίκηση τους - νομιμοποιώντας έτσι την ισπανική κυριαρχία -, επανδρώνουν τα πληρώματα πολλοί Έλληνες ναυτικοί. Αρκετοί από αυτούς έμελλαν στη συνέχεια να παραμείνουν μόνιμα στις νέες αποικίες και μάλιστα συχνά σε νευραλγικές και υπεύθυνες θέσεις.
Πράγματι, ανατρέχοντας στις εθνικές ιστορίες της Αργεντινής, του Περού και της Χιλής, βρίσκουμε σε έγγραφα και κείμενα της εποχής - από το 1500 μέχρι το 1800 - να αναφέρονται συχνά ονόματα που υποδηλώνουν ελληνική καταγωγή. Τα ονόματα αυτά είναι ενδεικτικά των τόπων προέλευσης των Ελλήνων. Έτσι συναντάμε τα επώνυμα Γραικός (Greco), Χανιώτης (de Candia, o Candiotis), Ροδίτης (Roditis) (Rodas) κ.λ.π.
Οι πρώτοι Έλληνες της Αργεντινής
Το Κέντρο Ιστορικών Ερευνών της Αργεντινής -"Centro Argentino de Estudios Historicos" - επιβεβαιώνει ότι ένας από τους πρώτους �λευκούς� που πάτησε το πόδι του στην περιοχή της Αυτοκρατορίας των Ίνκας και μάλιστα έγινε δεκτός από τον Ίνκα Αταγουάλπα, είναι ο Έλληνας Πέτρος Χανιώτης, Pedro de Candia. Δεν αποκλείεται μάλιστα να είχε και ο ίδιος συμμετοχή στην κατάλυση της κυριαρχίας των Ινκας μαζί με τους Ισπανούς εξερευνητές Αλμάγρο και Πισάρο, το έτος 1542.
Παράλληλα, χρονικογράφοι της εποχής αναφέρουν ότι μαζί με τους πρώτους κατακτητές που που έφτασαν στη νότια ήπειρο και έλαβαν μέρος στις εξοντωτικές επιχειρήσεις κατά των Ινδιάνων, κατά την εξερεύνηση και κατάχτησή της, υπήρχαν και αρκετοί Έλληνες. Πολλοί από αυτούς θα εγαθίσταντο στη συνέχεια μόνιμα στα εδάφη που κατέκτησαν και πολύ αργότερα θα λάμβαναν μέρος στους αγώνες για την ανεξαρτησία των λατινικών χωρών.
Ειδικότερα αναφέρεται ότι με την αποστολή του Αλβάρ Νούνιες Καβέσα δε Βάκα ήταν και ο Έλληνας Γρηγόρης Χανιώτης, ο πρώτος Έλληνας που έφτασε στην Παραγουάη το έτος 1544. Στην ίδια ομάδα ανήκαν και ο Μιχάλης Χανιώτης, ο Στέφανος Σταματίου η Χανιώτης, ο Μιχαλάκης Γραικός και ο Πόλος Γραικός.
Ένας άλλος Έλληνας, ο Στέφανος Ροδίτης, ήρθε στην Αργεντινή με την αποστολή του Πέδρο δε Μενδόσα ο οποίος ίδρυσε το έτος 1536 την πόλη Σάντα Μαρία δε λος Μπουένος Άιρες, στο ίδιο σημείο που σήμερα βρίσκεται η πόλη Μπουένος Αύρες, πρωτεύουσα της Αργεντινής.
Ο Γιάννης Δημητρίου ήταν μέλος της αποστολής του Χερόνιμο Λουίς δε Καβρέρα, η οποία ίδρυσε την πόλη Κόρδοβα το 1573. Ας σημειώσουμε ότι ο Δημητρίου είναι απευθείας πρόγονος του Βαρτολομέ Μίτρε, που το έτος 1862 έγινε πρόεδρος της Αργεντινής.
Άλλοι δύο Έλληνες, ο Κορνάρος Γρέκος και ο Φραντσίσκος Άλμπο, με καταγωγή από τα Επτάνησα, ανήκαν στο πλήρωμα του μεγάλου εξερευνητού Μαγγελάνου το 1520.
Τέλος, ο Ιωάννης Γεωργίου απο την Σάμο, ήταν βοηθός του πλοιάρχου Πιεδραβουένα, εξερευνητή της Παταγωνίας και της Γης του Πυρός.
Οι Έλληνες στους απελευθερωτικούς αγώνες της Αργεντινής
Οι Έλληνες ήταν παρόντες στους απελευθερωτικούς αγώνες της Αργεντινής, καθώς και στις προσπάθειες για την πολιτική οργάνωση της χώρας σαν ανεξάρτητο κράτος. Θα αναφέρουμε παρακάτω μερικές σημαντικές τέτοιες παρουσίες.
O Κωνσταντινος Σουβαϊλής, από την Τήνο, υπηρέτησε ναύτης στην Φρεγάτα Αλφόνσο, με την οποία έλαβε μέρος σε όλες της επιχειρήσεις εναντίον τον φεντεραλιστών από το 1851 εως το 1888, και έφτασε τον βαθμό του αντιπλοίαρχου. Ο Γεώργιος Καρδάσης, από την πόλη Γουαλεγουάη, κατατάχτηκε στον επαναστατικό στρατό του στρατηγού Λαβάζε το ετος 1840.
Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει σε δύο Υδραίους μετανάστες και ναυτικούς που σήμερα τιμούνται σαν εθνικοί ήρωες της Αργεντινής. Ο (αργότερα) Υποναύαρχος Νικόλαος Γιώργος Κολμανιάτης απο την Ύδρα (Nicolas Jorge Colmaniatis), έφτασε στην Αργεντινή το 1811 όπου κατατάχτηκε στο πολεμικό ναυτικό σαν απλός ναύτης. Το έτος 1814 μάχεται ηρωικά με τον στόλο του στην ναυμαχία του Μαρτίν Γκαρσία. Σε όλη την σταδιοδρομία του έδειξε μεγάλες στρατιωτικές ικανότητες και αυτοθυσία, φτάνοντας στους ανωτέρους βαθμούς στης στρατιωτικής ιεραρχίας, πάντοτε επ' ανδραγαθεία. Αποστρατεύτηκε το 1860, με το βαθμό του Υποναυάρχου αφού κυβέρνησε με επιτυχία και επιδεικνύοντας ιδιαίτερο ηρωισμό τα πλοία: Σαν Λουίς, το 1817, Χενεράλ Βαλκάρσε το 1826, Λα Εντρεριάνα το 1840, Λα Μολέσκα το1842, 25 δε Μάιο το 1844 και το πολεμικό Τσακαβούκο.
Ο άλλος φημισμένος Υδραίος είναι ο Μιχαήλ Σαμουήλ Σπύρου, που έφτασε στην χώρα το 1810 και πήρε αμέσως μέρος στην οργάνωση των ναυτικών δυνάμεων της επανάστασης, όπως και σε αρκετές ναυτικές επιχειρήσεις. Στην ναυμαχία Αρρόζο δε λα Τσίνα υπηρετούσε στην φελούκα του Καρμέν , όταν βρέθηκε κυκλωμένος απο τους Ισπανούς, μπροστά από το νησί Μαρτίν Γαρσία του Ρίο ντε λα Πλάτα. Τότε ο Σπύρου για να μην παραδοθεί, προτίμησε να ανατινάξει το πλοίο του στον αέρα μαζί με όλο του το πλήρωμα, βρίσκοντας ηρωικό θάνατο.
Οι παραπάνω Υδραίοι ναυτικοί, με την τόλμη και γενναιότητα τους, έχουν κερδίσει μια μόνιμη θέση στην ιστορία της Αργεντινής. Στις 30 Αυγούστου του 1937, η πολεμική σχολή του Ναυτικού της Αργεντινής πήρε το όνομα του Nicolas JORGE, ενώ μια πολεμική φρεγάτα πήρε το όνομα του Σπύρου (ARA ESPIRO).
Το Μεταναστευτικό Ρεύμα στον 20ο Αιώνα
Οι Έλληνες μετανάστες άρχισαν να φθάνουν στην Αργεντινή σε μικρές ομάδες μετά από το 1870, μια περίοδο που η χώρα κατέβαλε προσπάθειες να ελκύσει εργατικά χέρια. Οι περισσότεροι έφτασαν σαν μέλη πληρωμάτων καραβιών. Άλλοι έφθαναν εφοδιασμένοι με συμβόλαια εργασίας.
Οι περισσότεροι Έλληνες έφθασαν στη χώρα κατά την περίοδο 1890-1954 σε τρία ρεύματα: Το πλέον σημαντικό ήταν στο διάστημα 1890-1924. Στη συνέχεια ένα δεύτερο - μειωμένο - στο διάστημα 1924-1945 και ένα τρίτο - αυξημένο - στο διάστημα 1945-1954.
Δυστυχώς, στα αρχεία του Ινστιτούτου Μεταναστών, πολλοί Έλληνες εγγράφηκαν για διάφορους λόγους σαν Τούρκοι η σαν Ιταλοί, και για το λόγο αυτό είναι σήμερα πολύ δύσκολο να υπολογισθεί ακριβώς ο αριθμός των Ελλήνων μεταναστών στη χώρα αυτή.
Πάντως, θεωρείται ότι το 1970 υπήρχαν περίπου 40.000 Έλληνες στην Αργεντινή, ενώ σήμερα ο αριθμός αυτός εκτιμάται ότι φθάνει στις 20.000. Πηγές της Ελληνορθόδοξης εκκλησίας τον ανεβάζουν σε 60.000, συμπεριλαμβάνοντας και πολίτες με πιο μακρινή ελληνική καταγωγή (3ης, 4ης, 5ης γενιάς).
Οι περισσότεροι ομογενείς ανήκουν σήμερα σε 6-7 μεγάλες κοινότητες, 3 από τις οποίες υπάρχουν στο Μπουένος Άϊρες και οι υπόλοιπες σε άλλες μεγάλες πόλεις. Υπάρχουν επίσης και άλλες μικρότερες κοινότητες, καθώς και πολλοί ομογενείς διεσπαρμένοι - απομονωμένοι και ξεχασμένοι - στις απομακρισμένες επαρχίες της μεγάλης αυτής χώρας. Παρ' όλα αυτά, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, οι ομογενείς διατηρούν έντονη τη συνείδηση της καταγωγής τους, αν και στην πλειονότητά τους δεν ομιλούν την ελληνική γλώσσα.

Στις δύσκολες οικονομικές και κοινωνικοπολιτικές συγκυρίες που έχει περάσει η χώρα τους δύο τελευταίους αιώνες, οι ομογενείς εξακολουθούν ακόμα να συσπειρώνονται γύρω από τις κοινότητές τους και την ελληνορθόδοξη εκκλησία ^[1], να διατηρούν τα ελληνικά έθιμα και παραδόσειες, να ρουφούν με πάθος ό,τι ελληνικό. Όπως και να διατηρούν ζωντανή την ανάμνηση των γονιών και των παππούδων που μιλούσαν "Ελληνικά" και που δεν έχαναν ευκαιρία να ανανερονται με λαχτάρα, συγκοίνηση και νοσταλγία σ' ένα μακρινό, μικρό και ταπεινό "χωριό", πέρα από τις θάλασσες...

---

Βιβλιογραφία:

1. Silvio Leporo, Hector Maletta, "Imagen de una colectividad Direccion Nacional de emigraciones en
2. La republica Argentina", 1987.
3. Alcibiades Lappas, "Los griegos de la Poblacion Argentina", 1983.
4. Kitroeff, Alexander, "Griegos en America", 1992.
5. Corral, Julio Cesar et al, "La inmigracion en la Argentina", 1982.

---

[1] Σημείωση:

Σto Buenos Aires υπάρχουν οι εξής ελληνικές εκκλησίες: Η κοίμηση της Θεοτόκου (Julian Alvarez 1030 Capital), ο Άγιος Νικόλαος (Ravanal 1418 Capital), οι Άγιοι Ταξιάρχες (Azopardo 150, Remedios de Escalada, Prov. Bs. As.) και ο Άγιος Κωνσταντίνος και Αγία Ελένη (Berisso Prov. de Bs. As). Οι δύο τελευταίες δεν έχουν σήμερα εφημέριο. Υπάρχουν και άλλες εκκλησίες στην υπόλοιπη Αργεντινή, που και αυτές στερούνται ιερωμένων... Στο Buenos Aires έχει έδρα η Ορθόδοξη Εκκλησία του Buenos Aires και Νοτίου Αμερικής (Lerma 260 Capital). Ο Αρχιεπίσκοπος σήμερα είναι ο κ. Ταράσιος.