«Ανάπτυξη στον 21ο Αιώνα…»

Του Βασίλη.Ξ.Σπηλιωτόπουλου
Πρώτη δημοσίευση lifo.gr 
Το πρόβλημα, που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε όλοι μας είναι, ότι τόσο οι επίσημοι θεσμοί και τα όργανα τους, όσο και η συλλογιστική και η νοοτροπία μας είναι σταθερά προσανατολισμένα στις δομές και τα προβλήματα του χθες.  


Ήγγικεν λοιπόν ο Σεπτέμβρης, μήνας που προσονομάζεται και «Σταυρίτης» ή και «Τρυγητής», παρωνύμια που στις σημερινές συνθήκες και χωρίς να απαιτείται ιδιαίτερη φαντασία παραπέμπουν αλλού…
Έρχονται σκληρά μέτρα για το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων και οι προβλέψεις μιλούν για μια πολύ δύσκολη περίοδο με κοινωνικές εντάσεις και τριβές.
Οι εσχατολογικές αναφορές ποτέ δεν αποτέλεσαν χρήσιμο λιθαράκι στο δημόσιο διάλογο.
Αν και ίσως αργά ορισμένα πράγματα οφείλουν να ειπωθούν, δίχως περισπασμούς, με βλέμμα ξεκάθαρο στην αλήθεια, με απολογιστική ειλικρίνεια και αποφασιστικότητα δεκτική στην αβολεψιά της αναγκαίας και αναπόδραστης μεταλλαξιάς.


Μια πρώτη, βιαστική ματιά αρκεί, ώστε η οικονομική χρεωκοπία στη χώρα, η αντίστοιχη αποτυχία αλλού, να φανερωθεί ως το πρωταρχικό έναυσμα για την εκδήλωση ποικίλων και πολύ-επίπεδων άλλων κρίσεων με τρόπο τέτοιο, που εύκολα θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος, ότι αποδεικνύεται ο απόλυτα κεντρικός και καθοριστικός ρόλος της οικονομίας στη ζωή και την εξέλιξη των κοινωνιών.
Από μιαν άλλην όμως –ίσως βαθύτερη-  ανάγνωση πιθανόν να προκύψει η υπόθεση, πως όσο καιρό τα νούμερα κάλυπταν τη μανία της αφθονίας εξασφαλίζοντας «άρτο και θέαμα» στους  «ευεπίφορους ιθαγενείς», παθογένειες και κακοδαιμονίες βολεύονταν στις αγκωνές των περιθωρίων ή στα βαθιά θεμέλια, με βεβαιότητα πάντως στα ανήλια ριζά της συνύπαρξης μας…

Τα πιο τοξικά απόβλητα της ηθικής, πολιτισμικής και κυρίως παιδευτικής αποθησαύρισης συσσωρεύτηκαν υπό την ανοχή και αδιαφορία μας στο «υπογάστριο» της συμβίωσης, αλλοιώνοντας, κατατρώγοντας και τελικά καταστρέφοντας τις απαραίτητες εγγυήσεις και συγκαταβάσεις για μια κοινωνική συμπόρευση βασισμένη σε αρχές, πολύ πιότερο στην ανοχή και την αλληλεγγύη ∙ Αγνοήσαμε εμφατικά τις σταθερές παραμέτρους, τις θεμελιώδεις, αυτές που αποτελούν το νωτιαίο μυελό, τη σπονδυλική στήλη κάθε κοινωνικής συνύπαρξης.
Θυσιάσαμε το ουσιαστικό στο βωμό του επιδερμικού και του ευτελούς ∙ Δοξάσαμε το “lifestyle”.

Ανοίξτε όποιο περιοδικό «λάιφ-στάιλ» θέλετε ∙ Θα σας κατακλύσει η μπόχα της σήψης, καθώς πίσω και κάτω από καλογυμνασμένα κορμιά, φανταχτερά χαμόγελα και βλέμματα ταγμένα στο πουθενά, από παχύσαρκους φελλούς και φυρόμυαλους που καμαρώνουν αυτάρεσκα δίπλα σε μοντέλα και εκδιδόμενες πολυτελείας, το κενό διαπιστώνεται εκκωφαντικό, δυσάρεστο και δηλητηριώδες.  Πολύ χειρότερα μάλιστα, που κάποιοι από αυτούς θέλουν να παρουσιάζονται – και δυστυχώς κάποιοι πείθονται – ως εγγυητές του μέλλοντός μας.

Όχι λοιπόν ∙ Το πρόβλημα δεν είναι απλά εθνικό!  Η αποθησαύριση είναι η κοινή κατάληξη της παταγώδους αποτυχίας του συστήματος, που πια μας καλωσορίζει –με βία και ανασφάλεια είναι η αλήθεια – στον κόσμο του νέου αιώνα.
Γιατί ας μη γελιέται κανείς ∙ Ο 21^ος αιώνας μόλις χαράζει, και οι αλλαγές θα είναι ραγδαίες και ανυπολόγιστες.
Ο άνθρωπος βέβαια έχει πάντα την τάση να άγεται ανάμεσα στην οίηση της μερισματικής του αντίληψης και την ανασφάλεια μιας αδιόρατης διαίσθησης της αλήθειας, νομίζοντας πως μπορεί -και συχνά αγωνίζεται να το καταφέρει- να διαχειριστεί χρόνο και εξέλιξη.
Λες και αταβιστικά όμως, τα γρανάζια της ιστορίας αποχτούν διαρκώς τη δική τους ροπή και ταχύτητα, με τρόπο τέτοιο, που ο αιφνιδιασμός είναι νομοτελειακός, αλλιώς και αναπόφευκτος.
Γι’ αυτό άλλωστε και δεν πρέπει να δείχνεται καμιά εμπιστοσύνη – ούτε η ελάχιστη – σε ανθρώπους, που πιστεύουν ανεπιφύλακτα στον εαυτό τους.  Συνήθως αυτοί είναι οι πιο κενοί και με σιγουριά οι πλέον επικίνδυνοι.

Όταν λοιπόν διατυπώνονται κατ’ επανάληψη βαρετά ιδεολογήματα, όπως η λέξη ανάπτυξη ή άλλες απίθανες κοινοτυπίες, ορίζοντας τις ως την πανάκεια που θα λύσει τα προβλήματα, των χρόνιων στρεβλώσεων και αδυναμιών, δυστροπώ και στεναχωρούμαι.  Γιατί, πώς μπορεί να γίνονται επικλήσεις σε αλλαγές επιπόλαιες, σχεδόν ανέξοδες για τους κρατούντες, μα άδικες για τους πολλούς και τελικά αναποτελεσματικές για όλους.  Πώς θέλουμε να επιτύχουμε λύσεις βολεμένοι όλοι στο ανεπίστρεπτο χθες και ενώ παράλληλα με ύφος ειδημόνων ή και επαναστατών ποικίλοι φωστήρες προτείνουν ανούσιες παραλλαγές της βολής(…);

Καθαγιάζεται π.χ. μια απροσδιόριστη και νεφελώδης ανάπτυξη, χωρίς να καθορίζονται οι όροι και οι στόχοι αυτής.  Ή μήπως θέλουμε να εθελοτυφλούμε, ότι τα σημερινά χάλια είναι μια μικρή ατυχής ανάπαυλα στην οδό της παραπειστικής αφθονίας, που παρέχει τα πάντα χωρίς να καλύπτει τίποτα!  Ο δρόμος του χθες ήταν μια αδιέξοδη πορεία στο κούφιο της απληστίας, στο ανοχύρωτο του ανερμάτιστου…  Μια πορεία χωρίς πυξίδα και πηδάλιο, με καπετάνιους θεριακλήδες κι ανόητους…

Η κρίση, αυτήν που τόσοι πολλοί αναγνωρίζουν ως αποτέλεσμα, δεν είναι παρά γνώρισμα του επερχόμενου, της ανατροπής δεδομένων δεκαετιών ή και εκατονταετηρίδων ∙  Είναι τριγμοί των τεκτονικών πλακών της γεωπολιτικής και της ιστορίας, με λίγα λόγια η εμβληματική συγκυρία, που οι συνθήκες θα εκτονώσουν την τεράστια ενέργεια, που συσσωρεύτηκε όλον τον 20^ο και τα πρώτα χρόνια του 21^ου αιώνα.

Υπερπληθυσμός, αλλά και γήρανση - κλιματικές αλλαγές και λεηλασία των πλουτοπαραγωγικών πηγών - αναδιανομή του παγκόσμιου πλούτου και αστικοποίηση τεράστιων αγροτικών κοινοτήτων – ανάδειξη των πρώην αποικιών σε πρωταρχικούς παίκτες της παγκόσμιας σκακιέρας και αμφισβήτηση των πρώην ηγετικών δυνάμεων – τέλος, άλλα με σημαντικότατες συνέπειες, μετακινήσεις «ορδών» δυστυχισμένων και απόκληρων διαφορετικών δογμάτων και πολιτισμών κατά τρόπο, που αλλοιώνονται οι μέχρι πρότινος κοινωνικές σταθερές και συνθήκες.  Με λίγα λόγια στεκόμαστε πάνω και μπρος από ένα εκρηκτικό μίγμα, που απαιτεί εγρήγορση και δράσεις από θεσμούς, όργανα και πολίτες.

Το πρόβλημα, που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε όλοι μας είναι, ότι τόσο οι επίσημοι θεσμοί και τα όργανα τους, όσο και η συλλογιστική και η νοοτροπία μας είναι σταθερά προσανατολισμένα στις δομές και τα προβλήματα του χθες.
Οι μεγάλες ανατροπές συμβαίνουν, όταν αδρανοποιούνται η ευαισθησία και τα ανακλαστικά των κοινωνιών και των μελών τους.
Σήμερα –σε απόλυτη αντίθεση με ότι ευαγγελίζονται διάφοροι - δεν απαιτείται η διαχειριστική λογική του μπακάλη, αλλά νέα όργανα και εργαλεία, ικανά να ανταπεξέλθουν σε μια «μετα-εθνικιστική» και «μετα-καταναλωτική» κοινωνία!

Αν θέλουμε να αντικρύσουμε ένα πιο ευοίωνο αύριο, πρέπει να αποβάλλουμε εγωισμό και βουλιμία, όπως ακριβώς το διατυπώνει η σπουδαία αμερικανίδα στοχαστής Martha Nussbaum.
Πιο πρακτικά;
Οφείλουμε να προσανατολιστούμε σε νέες δομές και στόχους, με μυαλά φρέσκα και θαρρετά.  Η περιώνυμη ανάπτυξη, όπως πολύ σωστά εκφράζει ήδη από το 1972 το «Κλαμπ της Ρώμης», δε μπορεί να βασίζεται απλά στην ποσοτική μεγέθυνση της παραγωγής και της οικονομίας, αλλά πρέπει να στοχεύει στην ποιοτική εξάπλωση.  Και πώς μπορεί να είναι αλλιώς σε έναν πλανήτη με συγκεκριμένα περιθώρια και όρια;  Μπορεί κάποιος να εξασφαλίσει απεριόριστη «καταναλωτική» ανάπτυξη σε ένα πεπερασμένο περιβάλλον;
Μέτρα, που αποσκοπούν στην τεχνοκρατική προσέγγιση της ίδιας πάντα χθεσινής λογικής είναι καταδικασμένα σε αποτυχία ∙ Θα αποδειχτούν ατελέσφορα.

Από σήμερα κιόλας απαιτείται έμπνευση, όραμα και τόλμη από τους ηγέτες ∙ Περισυλλογή και αυταπάρνηση από όλους μας.
Ποιοτική ανάπτυξη σημαίνει πρωταρχικά, επένδυση με ριζοσπαστισμό στην παιδεία, τον πολιτισμό, τις νέες τεχνολογίες, και κυρίως να διατυπωθεί με θάρρος η «μετα-μοντέρνα» άποψη ζωής, η βασισμένη στην ανεκτικότητα και την πολύ-πολιτισμικότητα, με επίγνωση όμως πάντα των ιδιαιτεροτήτων κάθε εμπλεκομένης κουλτούρας και κοσμο-θεωρίας.
           
Το τέλος της διαδρομής είναι ένα ∙ Θα αναγκαστούμε να προσαρμοστούμε και να συμβιώσουμε!
Οι διαδρομές βέβαια πολλές, πάντα δύσκολες ∙ Κάποιες διψούν για αίμα!  Αυτές καλύτερα να προσπαθήσουμε να τις αποφύγουμε…
Γιατί ας το γνωρίζουμε όλοι ∙ Το χθες δεν επανέρχεται, και κάθε βήμα προς το φανατισμό, τη μισαλλοδοξία, την τυφλή προσκόλληση στις πρακτικές και τις λογικές της βολικής συνήθειας, όπως και κάθε ηλίθια άποψη, ότι η ανατροπή καθαγιάζει κάθε μέσον – ακόμη και τη βία και το αίμα – το μόνο που εγγυώνται είναι πόνο επί δικαίων και αδίκων.  Δίχως διάκριση.