Μια κοινωνία μηδενικών αποβλήτων είναι εφικτή!

  http://citizensinspectorate.blogspot.gr

Στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων μια σημαντική πρόκληση αποτελεί η ενσωμάτωση της διαχείρισης στη γενικότερη διαχείριση των υλικών και ενεργειακών πηγών.

Κείμενο: Δρ. Κωνσταντίνος Αραβώσης *

Η διαχείριση αποβλήτων έχει υποστεί πολλές αλλαγές από την δεκαετία του ‘60 και έκτοτε. 

Ορισμένες από αυτές τις αλλαγές είναι: η ανάπτυξη της ιεράρχησης των αποβλήτων σαν βάση στρατηγικής για το σχεδιασμό διαχείρισης αποβλήτων, ένας νέος προσδιορισμός της έννοιας των αποβλήτων που καλύπτει όλα τα υλικά προς απόρριψη, η χρήση νέων και εξελιγμένων τεχνολογιών, καθώς και μια σημαντική ανάπτυξη στον επαγγελματικό και βιομηχανικό τομέα, με αύξηση των παραγόμενων αποβλήτων. 

Πίσω από τις αλλαγές αυτές, υπάρχουν πολλά νέα, κοινωνικά και επιστημονικά πρότυπα ανάπτυξης. 

Παρατηρείται η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση για περιβαλλοντική προστασία και τη βελτιωμένη διαχείριση των εξαντλήσιμων φυσικών πόρων, η γρήγορη αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και της αστικοποίησης, η ανάγκη για υποστήριξη των αναπτυσσόμενων χωρών, η στροφή προς καταναλωτικές κοινωνίες βασισμένη στην παγκοσμιοποίηση, νέες καινοτομίες σε υλικά και προϊόντα και η ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών που επέτρεψε την άμεση διαθεσιμότητα πληροφοριών στο κοινό. 

Ήδη κατά την δεκαετία του ’70, οι πιο ανεπτυγμένες, βιομηχανικά, χώρες ανταποκρίθηκαν πολιτικά στα πρότυπα αυτά, εντάσσοντας την εξυγίανση και την περιβαλλοντική προστασία και κάποιες πρακτικές ανακύκλωσης και επανα-χρησιμοποίησης, στην σύγχρονη διαχείριση αποβλήτων. Οι σύγχρονες πρακτικές διαχείρισης αποβλήτων, αποτελούν πλέον κλειδί για την επίτευξη της αειφορίας για όλες τις προηγμένες χώρες.

Μια νέα νομοθεσία

Η νέα Οδηγία Πλαίσιο για τα Στερεά Απόβλητα, που εκκρεμεί να υιοθετηθεί και στο εθνικό μας δίκαιο (η προθεσμία ήταν για το τέλος του 2010) θέτει νέους στρατηγικούς και ποσοτικούς στόχους και αναδιαμορφώνει το τοπίο. 

Τίθεται στόχος ανακύκλωσης 50% μέχρι το 2020. 

Θεσμοθετείται διακριτή διαχείριση των οργανικών αποβλήτων (χωριστή συλλογή στην πηγή των οργανικών). Τίθενται κριτήρια τέλους ζωής των αποβλήτων, τίθενται κριτήρια για το τι είναι απόβλητο. Ιεραρχείται η ενεργειακή αξιοποίηση πριν την ταφή (θερμική ή αναερόβια επεξεργασία). 

Προσδιορίζεται η αποτέφρωση με βάση την ενεργειακή απόδοση(>0,65 για νέες εγκαταστάσεις). 

Θεσμοθετείται η ιεραρχία στη διαχείριση των απορριμμάτων, με πρώτο σκαλί την πρόληψη και, μάλιστα, μας ζητείται εθνική στρατηγική έως το 2013. 

Η ιεράρχηση στην διαχείριση των αποβλήτων τοποθετεί την πρόληψη ως πρώτη προτεραιότητα και την τελική διάθεση υπολειμμάτων σε ΧΥΤΥ ως τελευταία. 

Η χωριστή διαλογή και η ανακύκλωση απορριμμάτων θα πρέπει να έχει προτεραιότητα, όπου αυτό είναι περιβαλλοντικά και οικονομικά εφικτό. 

Τα εναπομείναντα υλικά, που δεν μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ή ανακυκλωθούν πλήρως, θα πρέπει να υποστούν την, δυνατόν φιλικότερη προς το περιβάλλον, επεξεργασία. 

Τα απόβλητα, αντί να στέλνονται προς ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ, θα πρέπει να ανακτώνται και να εξυπηρετούν χρήσιμους σκοπούς, αντικαθιστώντας άλλους πόρους της ευρείας οικονομίας.

Επιπλέον, δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στη χωριστή συλλογή τουλάχιστον για το χαρτί, μέταλλο, πλαστικό, γυαλί έως το 2015, όπου αυτό είναι τεχνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά εφικτό και όπου αυτό είναι ενδεδειγμένο για να επιτευχθούν τα αναγκαία ποιοτικά πρότυπα στους αντίστοιχους τομείς. Τα ανακυκλώσιμα θα πρέπει να συλλέγονται σε ξεχωριστό κάδο από τα οργανικά σε όλη την Ελλάδα.

Πρόληψη: η κρίσιμη μάχη

Μια νέα διάσταση έχει λάβει η πρόληψη αποβλήτων αφού απαιτείται να καταρτιστούν σχέδια πρόληψης παραγωγής αποβλήτων έως το 2013 με στόχους πρόληψης ποιοτικούς και ποσοτικούς, καθώς και μέτρα πρόληψης, όπως π.χ. προώθηση πράσινων προμηθειών. 

Αναφερόμαστε σε δύο βασικούς και διακριτούς άξονες, στην μείωση παραγωγής απορριμμάτων: τη βιομηχανία και τον καταναλωτή. Είναι δύσκολο να μιλήσουμε για ποσοτικούς στόχους στην πρόληψη, όπως, για παράδειγμα, στην ανακύκλωση, διότι δεν έχουμε σαφή εικόνα για την ποσότητα των απορριμμάτων που παράγουν τα ελληνικά νοικοκυριά. 

Ωστόσο, αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι πριν από την τωρινή, οικονομική κρίση, οι ποσότητες στην Ελλάδα αυξάνονταν κατά περίπου 3% ετησίως, κάτι που δεν μπορεί να συνεχιστεί αν θέλουμε να μιλάμε για αειφόρο διαχείριση. 

 Στη βιομηχανία έχει επιτευχθεί πρόοδος στη μείωση, χωρίς να υπάρχει κεντρική εθνική πολιτική. Το δρόμο ανοίγουν οι πολυεθνικές εταιρείες που έχουν ήδη προχωρήσει σε αξιολόγηση του κύκλου ζωής των προϊόντων τους, ενώ αναζητούν υλικά πιο φιλικά προς το περιβάλλον λόγω των κινήτρων που παρέχονται. 

Η πολιτεία πρέπει να δώσει το σωστό σήμα στην αγορά. Δεν πρέπει να δοθεί βάση στον έλεγχο, αλλά κυρίως στην καθοδήγηση. Θα πρέπει για παράδειγμα, να μπούμε σε μια συζήτηση για το επίπεδο της οικονομικής εισφοράς μιας βιομηχανίας στη διαχείριση των αποβλήτων ανάλογα με την παραγωγή της ή για τη σταδιακή απαγόρευση των υλικών που είναι επικίνδυνα. Συνήθως ο Έλληνας καταναλωτής προτιμά να αγοράσει μια νέα συσκευασία, παρά ανταλλακτικό. Ένα μεγάλο κομμάτι σπατάλης που θα μπορούσε επίσης, στο πλαίσιο αυτό, να αποφευχθεί είναι τα απόβλητα από το φαγητό, όπως επίσης τα προϊόντα που πετάμε χωρίς να έχουν χαλάσει, λόγω της ενδεικτικής ημερομηνίας κατανάλωσης (best before) στις συσκευασίες τους. Συμπερασματικά, η Οδηγία Πλαίσιο είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς βάζει σε νομικά δεσμευτικό κείμενο πολλά ζητήματα που μέχρι τώρα είχαν υιοθετηθεί μόνο σε επίπεδο μη δεσμευτικών πολιτικών.

Τι πρέπει να κάνουμε

Ενώ συζητούσαμε, ως πρόσφατα, στην Ελλάδα για το πώς θα κλείσουμε τις χωματερές και θα τις αντικαταστήσουμε με χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), αποδεικνύεται ότι ήδη η φιλοσοφία της Ε.Ε. έχει προχωρήσει προς την κατεύθυνση της ιεράρχησης της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, με την ταφή των απορριμμάτων να βρίσκεται τελευταία στην λίστα. 

Οι άλλες προηγμένες χώρες της Ε.Ε. ήδη προπορεύονται, τουλάχιστον μια δεκαετία. Η πρόληψη δεν έχει αρχίσει να μας απασχολεί παρά μόνο ως ρητορική, η ανακύκλωση προχωρά αλλά υπολείπεται των στόχων, ενώ η επεξεργασία των απορριμμάτων έχει ‘κολλήσει’. Η χωροθέτηση εγκαταστάσεων ολοκληρωμένης διαχείρισης απορριμμάτων, οι τεχνολογίες επεξεργασίας τους και η χρηματοδότηση των σχετικών έργων, δεν έχουν ακόμη ξεκαθαριστεί ως θέματα από την κυβέρνηση. 

Είναι χαρακτηριστικά τα παραδείγματα της Πελοποννήσου όπου η πρόοδος υλοποίησης του Περιφερειακού Σχεδιασμού (ΠΕΣΔΑ) είναι μηδενική, καθώς και της Αττικής, όπου, παρά το γεγονός ότι παράγει το μεγαλύτερο αριθμό αστικών απορριμμάτων στην χώρα, τα έργα του περιφερειακού της Σχεδιασμού προχωρούν με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς. 

Τα νέα δεδομένα που επιβάλλει ο ‘Καλλικράτης’ είναι βέβαιο ότι θα εντείνουν τις καθυστερήσεις στην εφαρμογή των ΠΕΣΔΑ, ενώ ενισχύουν την αβεβαιότητα για την λειτουργία και την αποτελεσματικότητα των Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦΟΔΣΑ).

Οι εξελίξεις και οι νομοθετικές απαιτήσεις της Ε.Ε. καθιστούν επιτακτική, πλέον, την ανάγκη να προχωρήσουν τα απαιτούμενα έργα για την διαχείριση των απορριμμάτων στην χώρα μας, με βάση έναν νέο εθνικό σχεδιασμό, έτσι ώστε ως το 2013, οπότε και θα πρέπει ήδη, σύμφωνα με την οδηγία πλαίσιο για τους ΧΥΤΑ, να εκτρέπονται 50% των βιοαποδομήσιμων  αποβλήτων, να επιτύχουμε τον στόχο αυτόν. Διαφορετικά, νέα εξοντωτικά πρόστιμα, αντίστοιχα αυτών για τις ανεξέλεγκτες ανοικτές χωματερές – ΧΑΔΑ, μας περιμένουν. 

 Η οικονομική κρίση δυσκολεύει την χρηματοδότηση των έργων από ιδιωτικούς φορείς, μέσω ΣΔΙΤ και συμβάσεων παραχώρησης, τα κονδύλια των δημοσίων επενδύσεων είναι ελάχιστα, ενώ και το ΕΣΠΑ καθυστερεί απελπιστικά λόγω έλλειψης προφανώς της δημόσιας συμμετοχής. Κρίνοντας από την ως τώρα πορεία των έργων, δεν πρέπει να είμαστε πολύ αισιόδοξοι. Το μόνο που εμπνέει αισιοδοξία, είναι η εμπειρία μας με τα έργα των Ολυμπιακών Αγώνων, όπου αποδείχτηκε - και μάλλον είναι χαρακτηριστικό της νοοτροπίας και του τρόπου λειτουργίας μας - ότι όταν η κατάσταση φθάνει στο απροχώρητο, τότε μόνο ενεργοποιούμαστε. Στον τομέα της διαχείρισης των απορριμμάτων, η ώρα αυτή έχει φθάσει.

-------------------------------------------------------

* Λέκτορας ΕΜΠ, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΕΕΔΣΑ).