«Δεν υπάρχουν όρια ασφαλείας για τις καρκινογόνες ουσίες»

Συνέντευξη: Πολυξένη Νικολοπούλου - Σταμάτη (Αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών)
στην Καθημερινή.




Τον Ιούλιο, το Πρωτοδικείο Χαλκίδας απαγόρευσε τη χορήγηση νερού με εξασθενές χρώμιο στους δημότες Μεσσαπίων. Με μία λεπτομέρεια: έκρινε πως το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι η περιεκτικότητα των υδροφόρων κοιτασμάτων (πλησίον του Ασωπού) ξεπερνά τα 2 μικρογραμμάρια ανά λίτρο. Υπονοεί δηλαδή πως, αν η συγκέντρωση ήταν μικρότερη, το νερό θα ήταν ασφαλές. Την άποψη αυτή δεν συμμερίζεται η κ. Πολυξένη Νικολοπούλου - Σταμάτη, αναπλ. καθηγήτρια Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και υπεύθυνη του μεταπτυχιακού «Περιβάλλον & Υγεία: Διαχείριση περιβαλλοντικών θεμάτων με επιπτώσεις στην υγεία», λέγοντας ότι «δεν υπάρχουν επίπεδα ασφαλείας για ουσίες που συνδέονται με τη διαταραχή του ενδοκρινικού συστήματος και την καρκινογένεση».
Γιατί το νερό δεν είναι ασφαλές ακόμη κι αν περιέχει εξασθενές χρώμιο σε συγκέντρωση κάτω των 2 μικρογραμμαρίων ανά λίτρο;
Ο κίνδυνος εξαρτάται και από το βαθμό έκθεσης, ο οποίος είναι συνάρτηση και των ποσοτήτων που καταναλώνονται. Προφανώς με τα χρόνια η συσσώρευση του μετάλλου είναι αθροιστική. Εξάλλου, δεν γίνεται να υπολογιστεί μια «ανεκτή δόση» όταν είναι πιθανόν το εξασθενές χρώμιο να εισέρχεται στον οργανισμό και από το δέρμα και με την εισπνοή σταγονιδίων. Tο όριο είναι αυθαίρετο, αφού δεν λαμβάνει υπόψη του ούτε τις ποσότητες άλλων βαρέων μετάλλων που ενδεχομένως περιέχονται στον υδροφόρο ορίζοντα, αλλά ούτε και τον τρόπο με τον οποίο αυτές συνεργούν.
Για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό;
Επειδή ακόμη και σήμερα γνωρίζουμε ελάχιστα για τη συνεργιστική δράση αυτών των ουσιών. Εκεί χωλαίνει η λογική των ορίων ασφαλείας: ο άνθρωπος δεν εκτίθεται σε μία μόνο επιβλαβή χημική ένωση, ώστε να επιμερίσουμε τον κίνδυνο και να υπολογίσουμε επιτρεπόμενη ποσότητα. Ολοι ερχόμαστε κάθε μέρα σε επαφή με μια «σούπα» από καρκινογόνες ουσίες. Πάρτε για παράδειγμα τη δισφαινόλη Α ή τους φθαλικούς εστέρες, χημικά πρόσθετα που χρησιμοποιούνται στα πλαστικά. Ολες αυτές οι ενώσεις λειτουργούν ως «ενδοκρινικοί διαταράκτες» επειδή ακόμη και ελάχιστα μόριά τους προκαλούν διαταραχές στο ενδοκρινικό σύστημα. Δεν θα νοσήσουν όλοι όσοι εκτεθούν - αυτό θα εξαρτηθεί και από άλλους παράγοντες, όπως η γενετική προδιάθεση. Συνεπώς, δεν μπορούμε να μιλάμε για ένα όριο ασφαλείας για όλο τον πληθυσμό.
Υπάρχουν και άλλοι τέτοιοι παράγοντες;
Η ηλικία, αφού σε ορισμένες φάσεις της ζωής ο οργανισμός επηρεάζεται περισσότερο: ομάδες υψηλού κινδύνου οι έγκυοι ή τα παιδιά μέχρι και την εφηβεία. Επειτα, το ότι μια τέτοια ουσία προκαλεί καρκινογένεση μόνον υπό προϋποθέσεις δεν σημαίνει πως υπάρχουν «ακίνδυνες» δόσεις. Δεν παθαίνουν όλοι οι καπνιστές καρκίνο του πνεύμονα. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο καπνός είναι άκακος ή υπάρχει «επιτρεπόμενη δόση» στην κατανάλωσή του.
Θεσπίζοντας όρια, η κοινωνία παίρνει λάθος μήνυμα;
Καλλιεργούμε έναν πλασματικό εφησυχασμό, δίνοντας την εντύπωση πως γνωρίζουμε τόσο για τις βιοχημικές διαδικασίες της καρκινογένεσης, ώστε να αποφασίζουμε ποιες ποσότητες είναι βλαβερές και ποιες όχι. Ο κόσμος νιώθει μεγαλύτερη ασφάλεια όταν ξέρει πως η έκθεσή του είναι μικρότερη από κάποια επίπεδα. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει πως αυτά τα επίπεδα δεν θα αναθεωρηθούν αργότερα προς τα κάτω· και, μέχρι τότε, αυτές οι τιμές χρησιμοποιούνται για να καθορίσουν τις επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις σε προϊόντα ευρείας χρήσης. Αυτό είναι επικίνδυνο και χρειάζεται αναθεώρηση από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Τι θα συμβουλεύατε;
Η Πολιτεία οφείλει να έχει ως γνώμονα το μηδενικό όριο ασφάλειας για τις αποδεδειγμένα τοξικές και καρκινογόνες ουσίες - τουλάχιστον για τις ομάδες υψηλού κινδύνου. Να ενημερώνει τον πληθυσμό ώστε να παίρνει στοιχειώδη μέτρα προστασίας και να εκπαιδεύει όσους βρίσκονται στην αλυσίδα ελέγχου των ουσιών, γιατί διαρκώς νέες επιστημονικές γνώσεις τεκμηριώνουν τη δράση τους.