Το προφίλ των «δημοδιδασκάλων» του Αλληλοδιδακτικού Σχολείου Ερμιόνης κατά την περίοδο 1839-18541

Γιάννης Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου

Εισαγωγή

Οι εργασίες αποπεράτωσης του κτηρίου, όπου στεγάστηκε το Καποδιστριακό Σχολείο Ερμιόνης, ολοκληρώθηκαν το 1831, σύμφωνα με τα αναγραφόμενα στη μαρμάρινη αναρτημένη πλάκα, που υπάρχει εκεί.  Έτσι, υποθέτουμε, πως το διδακτήριο θα ήταν έτοιμο να λειτουργήσει ως Αλληλοδιδακτική Σχολή στον τόπο μας την ίδια χρονιά. Ωστόσο, σχετικό έγγραφο, που να επιβεβαιώνει την έναρξη λειτουργίας της Σχολής, δε βρήκαμε. Τουναντίον, μάλιστα, στην από 30-12-1830 έκθεση του Γενικού Διευθυντή Εκπαίδευσης

Πελοποννήσου, Ιωάννη Π. Κοκκώνη, που επισκέφθηκε την Ερμιόνη τον Δεκέμβριο του 1830, αναφέρεται «ότι το διδακτήριο δεν είναι ακόμη έτοιμο και ότι η λειτουργία του θα καθυστερούσε επί πολύ». Ο ίδιος επισημαίνει, σε μεταγενέστερο έγγραφο (30-1-1837), ότι σχολείο στην Ερμιόνη δεν λειτουργεί, αν και υπάρχει κτήριο, γιατί «οι κάτοικοι δεν φρόντισαν περί διδασκάλου».

Τα Καποδιστριακά χρόνια (1929-1930) «οι μαθητές» της Ερμιόνης φοιτούσαν στις αντίστοιχες Αλληλοδιδακτικές Σχολές του Κρανιδίου (ένας) και των Διδύμων (έξι), καθώς φαίνεται «στους ονομαστικούς καταλόγους των Μαθητευομένων». Αλλά και σε αναφορές των Δημογερόντων του τόπου, επιβεβαιώνεται, πως συνεχιζόταν η φοίτηση των μαθητών της Ερμιόνης στα ανωτέρω δύο σχολεία της Επαρχίας και τα επόμενα χρόνια.

Η πληροφορία, τέλος, που υπάρχει στο βιβλίο του Τρύφωνος Ευαγγελίδου «Η Παιδεία επί Τουρκοκρατίας», σελ. 347, σύμφωνα με την οποία το Σχολείο λειτουργούσε από το 1830, καθώς και η αναφορά σε ονόματα δασκάλων κρίνονται ως ανακριβή. Τα στοιχεία αυτά αφορούν την Αλληλοδιδακτική Σχολή Κρανιδίου και προήλθαν, πιθανολογούμε, από τη σύγχυση των ονομάτων Ερμιόνη και Ερμιονίδα.²  Οι γραπτές μαρτυρίες για τη λειτουργία του Αλληλοδιδακτικού Σχολείου της πατρίδας μας ξεκινούν από το 1839. Για το χρονικό διάστημα 1831-1838 δεν υπάρχει, έως σήμερα, καμία πληροφορία.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω αλλά και τη γενικότερη

κατάσταση της χώρας, ιδιαίτερα την περίοδο της Αντιβασιλείας, οπότε μειώθηκε ο αριθμός των σχολείων,³ είναι σχεδόν βέβαιο, πως σχολείο στην Ερμιόνη λειτούργησε από το 1839 και εντεύθεν.

Με βάση, λοιπόν, τα έγγραφα των Γενικών Αρχείων του Κράτους (Γ.Α.Κ.) θα αναφερθούμε, με χρονολογική σειρά και ονομαστικά, στους αλληλοδιδακτικούς δημοδιδασκάλους του Σχολείου, στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, σε γεγονότα και καταστάσεις που σχετίζονται με την παραμονή τους στην πόλη μας, καθώς και στον τρόπο αντιμετώπισής τους.

Ιωάννης Σακόρραφος

Ο πρώτος δημοδιδάσκαλος, γ΄ τάξεως, Ιωάννης Σακόρραφος, διορίστηκε στο Σχολείο του τόπου μας με το υπ. αρ. Β.Δ. 29544/23-2-1839 έγγραφο της Γραμματείας (Υπουργείου) των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως. Φαίνεται, όμως, ότι δεν ανέλαβε άμεσα τα καθήκοντά του. Μεταξύ Δήμου και Γραμματείας υπήρχε σοβαρή διαφωνία, καθώς φαίνεται στη διασωθείσα αλληλογραφία, η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τελικά, ανέλαβε υπηρεσία αργότερα, εντός του ιδίου έτους.

Ο Ιωάννης Σακόρραφος ήταν καταρτισμένος αλληλοδιδακτικός δημοδιδάσκαλος, «είχε τριβήν γραφής, δύναται δε να εκτελεί χρέη γραμματέως Δημαρχίας», όπως αναφέρεται στο σχετικό διοριστήριο έγγραφο της Γραμματείας. Ήταν άνθρωπος εξωστρεφής, επικοινωνιακός, εργατικός και διατηρούσε καλές σχέσεις με την τοπική κοινωνία. Εκπαίδευε σωστά τους μαθητές του σχολείου στα προβλεπόμενα μαθήματα και έστελνε δείγματα της καλλιγραφικής τους επίδοσης στις ανώτερες εποπτεύουσες αρχές. Οι πράξεις του ήταν αμερόληπτες και «κατέβαλλεν κόπον διά την πρόοδον και φωτισμόν της νεολαίας μας». Έτσι διαβεβαίωνε ο Δήμαρχος Ερμιόνης, Σταμάτιος Γεωργίου και υπερθεμάτιζε ο Υποδιοικητής Σπετσών Ν. Γαζέτας, «διά την αξιέπαινον διαγωγήν και τον ζήλο του δημοδιδασκάλου».

Ο Ι. Σ. παρέμεινε στο σχολείο της Ερμιόνης μέχρι τον Δεκέμβριο 1843. Στις 22 Ιανουαρίου 1844 υπέβαλε την παραίτησή του από το «επάγγελμα τούτο». Είχαν προηγηθεί ορισμένα δυσάρεστα γεγονότα, που τον ταλαιπώρησαν αφάνταστα και μάλιστα αδίκως, καθώς φαίνεται από τις αναφορές του Δημάρχου και του Υποδιοικητή Σπετσών. Τα είχε υποκινήσει ο πρώην Γραμματέας της Δημαρχίας Α. Δημητριάδης, «κινούμενος μόνον από φθόνον».

Γεώργιος Κανδηλεώτης

Μια εβδομάδα μετά την οριστική απόλυση του Ιωαν. Σακόρραφου, ο Γραμματέας Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, Μιχαήλ Σχινάς, με το υπ. αρ. 24468/29-1-1844 έγγραφό του, μεταθέτει τον δημοδιδάσκαλο γ΄ τάξεως, Γεώργιο Κανδηλεώτη, στην Ερμιόνη, από το Σχολείο Αμαρουσίου, λόγω καθυστέρησης της μισθοδοσίας του από τον Δήμο.

Ο ανωτέρω δημοδιδάσκαλος, με αναφορά του στις 24 Ιανουαρίου, είχε, ήδη, ζητήσει την παραίτησή του, η οποία δεν έγινε αποδεκτή από τον Γραμματέα επί των Εκκλησιαστικών. Όταν ο Γ.Κ. πληροφορήθηκε τη μετάθεσή του στην Ερμιόνη, συντάσσει νέα αναφορά και παρακαλεί τον Γραμματέα να παραμείνει στην πρότερη θέση, γιατί καθώς γράφει «θέλω αναγκασθή να πωλήσω το κάλυμμα της κεφαλής μου διά να πληρώσω έξοδα μεταβάσεως». Η αναφορά του δημοδιδασκάλου, δυσανάγνωστη και γραμμένη κάτω από έντονη συγκινησιακή φόρτιση, φανερώνει την ταραχή, τον φόβο και την αμηχανία που ένιωσε ο Γ.Κ., όταν του κοινοποιήθηκε η υπουργική απόφαση. Τελικά ο Υπουργός ανακάλεσε τη μετάθεση. Το Σχολείο της Ερμιόνης παρέμεινε χωρίς δημοδιδάσκαλο, με αποτέλεσμα, καθώς ο Υποδιοικητής Ύδρας και Σπετσών αναφέρει, «οι παίδες να περιφέρονται εις τους αγρούς χάνοντας τον πολύτιμον καιρόν της ηλικίας τους» και να ζητείται ο άμεσος διορισμός νέου δημοδιδασκάλου.

Αθανάσιος Παππαχριστοδούλου

Στις 6 Μαΐου 1844 με το υπ. αρ. 25839 έγγραφο του Γραμματέα επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, Σπυρ. Τρικούπη, τοποθετείται στο Σχολείο Ερμιόνης, με μετάθεση από το σχολείο των Μεθάνων, ο δημοδιδάσκαλος Αθανάσιος Παππαχριστοδούλου. Ο δημοδιδάσκαλος εμφανίστηκε στο σχολείο και έμεινε ως το τέλος του σχολικού έτους. Στις 23 Ιουλίου 1844, στέλνει «βαθυσεβάστως» προς τον Υπουργό την πρώτη του αναφορά και διεκτραγωδεί «την δυστυχίαν του», καθώς, όπως ισχυρίζεται, δεν λαμβάνει τα από τον νόμο προβλεπόμενα δίδακτρα ούτε τη μισθοδοσία που συμφώνησαν. «Πώς είναι τούτο ανεκτόν, κύριε Υπουργέ! Να λιμοκτονώ και την πείναν να μη έχω να θεραπεύσω;». Ωστόσο, η άποψη του Υποδιοικητή Σπετσών ήταν διαφορετική. «Αν επανέλθη εις τον Δήμον του, όπως επιθυμεί, δεν μένει αμφιβολία ότι θέλει ανακατωθεί πάλιν εις τα επιτόπια πάθη και τας διαιρέσεις». Έτσι μέχρι τον Μάρτιο του επόμενου έτους, 1845, παρέμεινε ο δημοδιδάσκαλος στο Σχολείο της Ερμιόνης, «παραμελώντας το χρέος του». Άλλοτε έκανε τον άρρωστο, άλλοτε απουσίαζε αυθαίρετα, άλλες φορές έλεγε ψέματα ότι ήταν κατηγορούμενος και έλειπε στο Ναύπλιο για δικαστήριο «και διά ολοκλήρους ημέρας το σχολείον παρέμενεν σφαλιστόν». Οι αναφορές της Δημοτικής και της Διοικητικής αρχής έφτασαν στον Υπουργό Ιωάννη Κωλέττη, ο οποίος τον απέλυσε και μάλιστα του ζήτησε, με το από 18 Μαρτίου 1845 έγγραφό του, να αναφέρει «περί του αποτελέσματος των κατά σου ποινικών κατηγοριών, επισυνάπτων και τα έγγραφα των περί τούτων δικαστικών αποφάσεων, ώστε να δυνηθώμεν να κρίνομεν εάν πρέπει να σε διορίσωμεν σε άλλην θέσιν».

Γεώργιος Φουμάκης

Τον Απρίλιο του 1845 τοποθετήθηκε στο Σχολείο της Ερμιόνης νέος δημοδιδάσκαλος, ο Γεώργιος Φουμάκης, με μετάθεση από το Σχολείο των Μυκηνών. Από την αναφορά του, με ημερομηνία 14 Μαρτίου 1846, προς το Υπουργείο πληροφορούμεθα, ότι ο δημοδιδάσκαλος εργαζόταν αδιαμαρτύρητα 11 μήνες, χωρίς ο Δήμος να τον μισθοδοτεί. Η αναφορά του είναι λιτή, γραμμένη με αξιοπρέπεια, ευθύνη και αξιοπιστία, χωρίς λεκτικές υπερβολές. Φανερώνει άνθρωπο συνετό, ιδιαίτερα σοβαρό, με αυξημένη συναίσθηση «των υποχρεώσεών του, αι οποίαι απορρέουν από το λειτούργημά του». Στη συνέχεια, χωρίς να έχουν τακτοποιηθεί από τον Δήμο οι οικονομικές εκκρεμότητες, απογοητευμένος, παίρνει μετάθεση για το Σχολείο της Κανδήλας, του Δήμου Ορχομενού Αρκαδίας. Από τη νέα του θέση υποβάλλει, μέσω του Γενικού Διευθυντή της Εκπαίδευσης, Ιωάννη Κοκκώνη, αναφορά προς το Υπουργείο διεκδικώντας τα οφειλόμενα χρήματα. O Διευθυντής Ι.Κ. τη διαβιβάζει (26 Ιουνίου 1847) προς τον αρμόδιο Υπουργό Γεώργιο Γλαράκη και καθώς το αίτημά του θεωρείται δίκαιο, προωθείται λύση για την πληρωμή των οφειλών. Φαίνεται, ωστόσο, ότι τελικά το οικονομικό θέμα λύθηκε μόνο κατά το ήμισυ. Ο δημοδιδάσκαλος Γ.Φ., αγανακτισμένος, με νέα του αναφορά «προς τον επί των Δημ. Σχολείων Γενικόν Διευθυντήν», παιδαγωγό Ιω. Κοκκώνη, δεν διστάζει να καταγγείλει με τρόπο αυστηρό αλλά κόσμιο «τας αρχάς», που αδιαφορούν για το προσωπικό του θέμα, ώστε να λάβει «τα δεδουλευμένα».

Νικόλαος Κοφινάς

Τον Απρίλιο 1846, καθώς φαίνεται από τα σχετικά έγγραφα, τη θέση του δημοδιδασκάλου στο Σχολείο αναλαμβάνει ο Νικόλαος Κοφινάς. Δεν είχαν περάσει παρά μόνο λίγες μέρες από την ανάληψη των καθηκόντων του και δημιουργήθηκαν πρωτόγνωρα επεισόδια, που συντάραξαν τη μικρή κοινωνία της Ερμιόνης. Έγιναν οι σχετικές αναφορές του Δημάρχου και του Έπαρχου και τότε ο Υπουργός Παιδείας, Ιωάννης Κωλέττης, απέστειλε δύο έγγραφα. Το πρώτο απευθύνει προς τον Νομάρχη Αργολιδοκορινθίας, σημειώνοντας: «Με λύπη και άκραν δυσαρέσκειαν επληροφορήθημεν περί της κακοήθους διαγωγής του δημοδιδασκάλου κ. Ν.Κ. Και τούτο φαινόμενον ανάξιον του διδασκαλικού επαγγέλματος. Επαύσαμεν προς το παρόν της θέσεώς του…». Το δεύτερο έγγραφο απευθύνει προς τον ίδιο τον δημοδιδάσκαλο, Ν.Κ. Μεταξύ άλλων του γράφει: «Επί τοιαύτη φρικτή κακοηθεία καταγγελλόμενα παύεσαι προς το παρόν της θέσεώς σου».

Συνεχίζεται….

Πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους (Υ.Ε.Δ.Ε. Α΄ Περίοδος 1833-1847)

Σημειώσεις:

1.    Απόσπασμα από το υπό έκδοση βιβλίο μας, «Η Εκπαίδευση στην Ερμιόνη στα χρόνια του Καποδίστρια και του Όθωνα, 1829-1862».

2.    Πρβλ. Τρύφωνος Ευαγγελίδου, «Η παιδεία επί Τουρκοκρατίας», εν Αθήναις, 1936

3.    Πρβλ. Χρήστου Λέφα, «Ιστορία της Εκπαιδεύσεως», Ο.Ε.Δ.Β., εν Αθήναις, 1942

4.    Φωτο: Ιωάννης Π. Κοκκώνης (1795- 1864)

Σχετικό κείμενο: Η εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ερμιόνη κατά τον 19ο αιώνα - Ιστορική αναδρομή (2-3-2015)