Μια Σμυρνιά Τουρκάλα «Εξομολογείται»

πηγή:https://www.militaire.gr

Του Στρατή Χαραλάμπους*

Κείμενο από την εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της Λέσβου

Η τουρκάλα καθηγήτρια ανθρωπολογίας και κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Σαπαντζή της Κωνσταντινούπολης Leyla Neyzi (11), πραγματοποίησε τέσσερις συναντήσεις μεταξύ 2001-2003 με την Gülfem Kaatçılar İren (οικογένεια Katipzade) που είχε γεννηθεί το 1915 και βίωσε σαν παιδί μιας πλούσιας μουσουλμανικής οικογένειας της Σμύρνης που ζούσε στο Κορδελλιό (Karşıyaka), όλα τα γεγονότα από το 1919 μέχρι το Σεπτέμβριο του 1922.
Τη ψυχή της μικρής Iren σημάδεψαν, πριν την πυρκαγιά της Σμύρνης, δύο τραγικά γεγονότα. Πρώτο ήταν ο θάνατος του πατέρα της από πνευμονία την άνοιξη του 1922, την οποία « άρπαξε» λόγω άρνησης των ελληνικών αρχών να του δώσουν άδεια να ταξιδέψει με το τρένο στη Μαγνησία, όπου ήταν τα κτήματα του και αναγκάστηκε να πάει με τα πόδια.
Δεύτερο, με τη διάσπαση του μετώπου πήγαν οικογενειακώς στη Μαγνησία για ασφάλεια και έζησε την πυρπόληση της πόλης από τους «φυγάδες» έλληνες στρατιώτες.
Στην ερώτηση για το ποιος ευθύνεται για την πυρκαγιά της Σμύρνης, πότε έριχνε τα βάρη στους έλληνες, πότε στους ρωμιούς και τελικά στους τούρκους. Αναπολούσε αλλά και κατηγορούσε τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της Σμύρνης. Ανατράφηκε με αρμένιους, ρωμιούς, λεβαντίνους και εβραίους, τους οποίους θεωρούσε ότι «ανήκαν στη γη της Σμύρνης μαζί με τους τούρκους».
Η προσέγγιση της για την μεγάλη καταστροφή που προκάλεσε η πυρκαγιά της Σμύρνης έχει δύο διαστάσεις:
Την εθνικιστική, βάσει της οποίας ήταν αναγκαία η πυρκαγιά για να καθαριστεί η «βρωμιά». Επαναλάμβανε τη φράση «pişliği temizlemek – καθαρισμός της βρωμιάς», αυτοί (τούρκοι) έβαλαν τη φωτιά στην αποθήκη πυρομαχικών και όπλων …ήταν ο μόνος τρόπος να καθαριστεί η βρωμιά, διαφορετικά θα τους κυνηγούσαν από πόρτα σε πόρτα… Ήταν όμως σωστό ή λάθος;»
υνεχίζοντας η Iren συμπλήρωσε, «… όπου είναι τώρα η έκθεση ζούσαν χιλιάδες

αρμένιοι και έλληνες, ο καθαρισμός ήταν απαραίτητος για να ιδρυθεί η τουρκική δημοκρατία, δεν υπήρχε άλλη επιλογή, δεν μπορούσαμε να έχουμε μια τέτοια κοσμοπολίτικη δημοκρατία…».
Η εθνικιστική αυτή προσέγγιση, κατά τη συγγραφέα, δείχνει αφενός την απελπισία και το μίσος που φώλιασε στις ψυχές των ηττημένων τούρκων του Α’ Π. Π. οι οποίοι έβλεπαν να διαλύεται η αυτοκρατορία τους και αφετέρου το συναίσθημα της κατωτερότητας, που χαρακτήριζε τους μουσουλμάνους της Σμύρνης σε σχέση με τις λοιπές εθνότητες, οι οποίες κυριαρχούσαν στην πολιτιστική και οικονομική ζωή της πόλης.
Η δεύτερη προσέγγιση της Σμυρνιάς τουρκάλας, που αναπολούσε το χαμένο κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της παλιάς Σμύρνης που θάφτηκε μέσα στις στάχτες, είχε σχέση με την αναγκαιότητα ή όχι της μεγάλης καταστροφής. Συμμερίζεται τον πόνο των εθνοτήτων που «εξαφανίστηκαν» από την πόλη και προσθέτει, «τις παλιές μέρες μουσουλμάνοι, έλληνες, αρμένιοι και εβραίοι εμπιστευόμασταν ο ένας τον άλλον. Η γη ανήκε σε αυτούς όπως και σε εμάς».
Στο τέλος η Iren συμπλήρωσε: «Ξέρεις τι με θυμώνει; Κανένας δεν ψάχνει τις αιτίες για αυτή τη λυπητερή ιστορία. Την έθαψαν. Ο κόσμος αισθάνεται ότι ήταν ένα καλό πράγμα το οποίο διαλευκάνθηκε, αλλά κανείς δεν θέλει να μιλήσει για αυτό. Δεν έπρεπε να συμβεί. Χάθηκαν εβδομήντα πέντε χρόνια».
Επίλογος
Υπάρχουν και άλλοι τούρκοι δημοσιογράφοι, συγγραφείς και ιστορικοί, που στηλίτευσαν άλλοι με παρρησία και άλλοι εμμέσως με υπονοούμενα την τουρκική ενοχή και κυρίως την τουρκική «απραξία», κατά την εξέλιξη της πυρκαγιάς.
Κρίνω σκόπιμο να αναφέρω τα ονόματα τους: Engin Ardıç (Sabah), Hasan Bülent Kahraman (Sabah), Emre Aköz (Sabah), Fahri Alem (tümgazateler.com), Hadi Uluengin (Hurriyet) και φυσικά ο Etyen Mahçupyan (Karar) που διετέλεσε και σύμβουλος του πρώην πρωθυπουργού Davutoğlu.
Μετά το «σάλο» που δημιουργήθηκε το 2010 η επίσημη Τουρκία ΤΤΚ- Δήμος Σμύρνης κλπ) αρνήθηκαν «να κοιτάξουν κατάματα την αλήθεια» και να κινηθούν στην κατεύθυνση της ανεξάρτητης μελέτης από πανεπιστημιακούς ιστορικούς, τούρκους, έλληνες, αρμένιους, εβραίους και από τη Δύση, όλων των πηγών γνωστών και μη (όχι των μετέπειτα κατασκευασμένων), προκειμένου να βρεθεί η αλήθεια. Αντίθετα ξεκίνησαν μια «βιομηχανία» παραγωγής ντοκυμαντέρ, εκδόσεων, μελετών, συνεδρίων κλπ, για να στηρίξουν τη νέα επίσημη θέση της Χώρας, δηλαδή ότι «αρμένικη επαναστατική οργάνωση έβαλε τη φωτιά».
Δεν αμφιβάλω ότι και στην ελληνική πλευρά υπάρχουν «ακραίες φωνές» από ιστορικούς, συγγραφείς και δημοσιογράφους, που ασχολούμενοι με τα τραγικά γεγονότα της περιόδου 1919-22 στη Μικρά Ασία, παραγνωρίζουν ή υποβαθμίζουν τις δικές μας «ακρότητες» και υπερτονίζουν τα λάθη και τις βάρβαρες πράξεις της άλλης πλευράς. Προσπάθεια αυτών των ακραίων δεν είναι η ανακάλυψη της αλήθειας αλλά η υποδαύλιση της «εθνικιστικής έξαρσης» του λαού σε μία δύσκολη οικονομική περίοδο και με μία τουρκική κυβέρνηση και έναν πρόεδρο, τον Ερντογάν, που ακολουθούν μία επιθετική πολιτική στις σχέσεις με τη χώρας μας, με διακυμάνσεις και ανάλογα με τις εσωτερικές συνθήκες στην Τουρκία και στο διεθνές περιβάλλον.
Αυτό το πνεύμα (zihniyet) της επιθετικότητας της ηγεσίας της Τουρκίας, είναι ένα «κράμα» του οθωμανικού εθνικισμού, «μπολιασμένου» με την αναθεωρητική ιδεολογία των Νεότουρκων (İttihat ve Terraki Cemiyeti) και τον «κεμαλικό εθνικισμό», μέσα σ’ ένα περιβάλλον αργής αλλά σταθερής επέκτασης του «πολιτικού Ισλάμ». Είναι το ίδιο που οδήγησε στην καταστροφή της κοσμοπολιτικής Σμύρνης ή τουλάχιστον δεν έκανε κάτι να την σταματήσει ή να την μειώσει.
Είναι το ίδιο πνεύμα που οργάνωσε τα τάγματα εργασίας (amele taburu), επέβαλλε τον εξοντωτικό φόρο περιουσίας (varlık vergisi), οργάνωσε και εκτέλεσε τα Σεπτεμβριανά (5-6 Σεπ 1955) κατά των ελλήνων της Πόλης και άλλα πολλά, που οδήγησαν στο μαρασμό της ελληνικής κοινότητας στην Τουρκία.
Όπως χαρακτηριστικά τόνισε o Emre Aköz σε άρθρο του στην εφημερίδα Sabah της 8 Απριλίου 2010 με τίτλο «Η εξομολόγηση ενός Κεμαλιστή», «ξέρουμε 90% ποιος έβαλε τη φωτιά, αλλά επειδή δεν είναι 100%, είμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε το υπόλοιπο 10% που επέβαλε η λογοκρισία από την παιδική μας ηλικία. Ξέρουμε όμως 100% ποιος δεν την έσβησε».

* Αντγος ε.α.
Μέλος της «Εταιρίας Λεσβιακών Μελετών»