http://www.kathimerini.gr
Ο αγγλικός όρος leapfrogging (βατραχοπήδημα) χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να περιγράψει το πώς μια εταιρεία που υστερεί καταφέρνει τελικά να κυριαρχήσει σε μια αγορά, όπως ένας βάτραχος μπορεί με ένα μόνο πήδημα να διανύσει μια μεγάλη απόσταση, υπερπηδώντας σημαντικά εμπόδια. Για παράδειγμα, η Microsoft κυριαρχούσε μέσω του ουσιαστικού μονοπωλίου της πάνω στην τεχνολογία των προσωπικών υπολογιστών (Windows), αλλά έχασε το τρένο της καινοτομίας στην κινητή τηλεφωνία από την Google (Android). H Google, με άλλα λόγια, προσπέρασε τη Microsoft χωρίς να χρειαστεί να την αντιμετωπίσει κατά μέτωπο στο πεδίο των προσωπικών υπολογιστών. Την ξεπέρασε αντίθετα, καινοτομώντας σε μια εντελώς νέα τεχνολογία που τελικά αποδείχθηκε πολύ πιο σημαντική κάνοντας, δηλαδή, ένα βατραχοπήδημα.
Η ίδια έννοια έχει χρησιμοποιηθεί στο πεδίο της οικονομικής ανάπτυξης των κρατών. Εδώ τα παραδείγματα περιλαμβάνουν οικονομικούς τομείς όπως η βαριά βιομηχανία και οι τηλεπικοινωνίες. Για παράδειγμα, ένα αναπτυσσόμενο κράτος με υποτυπώδεις τηλεπικοινωνίες δεν χρειάζεται πλέον να επενδύσει στην πανάκριβη υποδομή της σταθερής τηλεφωνίας, αλλά μπορεί να την παρακάμψει εντελώς περνώντας απευθείας στην κινητή τηλεφωνία. Με τον ίδιο τρόπο, η επέκταση της κινητής τηλεφωνίας επιτρέπει την ανάπτυξη τραπεζικών υπηρεσιών δίχως την ανάγκη μιας ακριβής παραδοσιακής τραπεζικής υποδομής.
Η λογική του βατραχοπηδήματος μας προτρέπει επίσης να σκεφτούμε ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη συσσωρευμένη εμπειρία άλλων χωρών, έτσι ώστε να αποφύγουμε το τεράστιο κόστος είτε της άμεσης καινοτομίας είτε της λανθασμένης καινοτομίας. Αυτά
μπορεί να γίνουν με δύο τρόπους: υιοθετώντας άμεσα τις πιο καινοτόμες πρακτικές, αλλά και εκμεταλλευόμενοι υπάρχουσες πρακτικές που θα θυσιάζαμε λανθασμένα στον βωμό ενός μοντέλου ανάπτυξης που έχει ήδη ξεπεραστεί αλλού. Θα επισημάνω τρία τέτοια παραδείγματα.
Το πρώτο παράδειγμα προέρχεται από τον χώρο του τουρισμού. Πρόσφατα διάβασα ότι η μεγάλη ισπανική ξενοδοχειακή εταιρεία Melia (που διαθέτει 350 ξενοδοχεία σε όλο τον κόσμο) έχει ξεκινήσει μια μεγάλη και δαπανηρή προσπάθεια «τουριστικής αναστροφής». Eνα συγκεκριμένο παράδειγμα αφορά τον επαναπροσδιορισμό της τουριστικής ανάπτυξης στο θέρετρο Μαγκαλούφ της Μαγιόρκας. Τη δεκαετία του ’70, η όμορφη αυτή παραλία εξελίχθηκε σε μεγάλο τουριστικό προορισμό με την κατασκευή τεράστιων πολυόροφων ξενοδοχείων. Αυτό όμως οδήγησε τελικά σε μαζικό τουρισμό χαμηλής ποιότητας. Σήμερα η Melia προσπαθεί να ανακατασκευάσει τα ξενοδοχεία αυτά και να παρέμβει στην πολεοδομία του Μαγκαλούφ, αναβαθμίζοντας την περιοχή για να στοχεύσει σε έναν τουρισμό διαφορετικής ποιότητας. Για μια σειρά λόγων που έχουν να κάνουν κυρίως με παθολογίες της ελληνικής οικονομίας, η Ελλάδα απέφυγε την τουριστική ανάπτυξη τύπου Ισπανίας. Αυτό δηλαδή που μέχρι πρόσφατα μπορεί να θεωρούνταν τουριστική υπανάπτυξη αποδείχθηκε τελικά σωτηρία και έτσι η χώρα θα μπορούσε να βρεθεί στην πρωτοπορία του ποιοτικού τουρισμού με την λογική του βατραχοπηδήματος. Αντίθετα, το ασυγχώρητο σφάλμα θα ήταν να υιοθετήσει σήμερα τις ξεπερασμένες πρακτικές της δεκαετίας του ’70, ενισχύοντας το είδος ακριβώς της τουριστικής ανάπτυξης που θεωρείται ξεπερασμένο.
Ενα δεύτερο παράδειγμα είναι η πολεοδομία. Για μια σειρά λόγων, η Αθήνα αναπτύχθηκε δίνοντας έμφαση την πυκνή δόμηση. Για μεγάλο διάστημα, πολλοί θεώρησαν την πυκνότητα μειονέκτημα. Αντίθετα, πολλές πόλεις έδωσαν έμφαση στην οριζόντια ανάπτυξη, με μονοκατοικίες, κήπους, και μεγάλους δρόμους. Σήμερα, η οριζόντια επέκταση των πόλεων (το λεγόμενο suburban sprawl) θεωρείται αποτυχημένο και οικολογικά καταστροφικό, καθώς βασίζεται στην κατασπατάληση ενέργειας και στην ολοένα και μεγαλύτερη χρήση του αυτοκινήτου. Αντίθετα, οι πυκνοδομημένες πόλεις έχουν αποδειχθεί και πιο ανθρώπινες και πιο οικολογικές. Το σφάλμα λοιπόν εδώ θα ήταν να αγνοήσουμε την εξέλιξη αυτή και να αφαιρέσουμε πυκνότητα από το κέντρο της Αθήνας, είτε κατεδαφίζοντας ολόκληρα τετράγωνα και αντικαθιστώντας τα με πλατείες, όπως έχουν προτείνει κατά καιρούς ορισμένοι, είτε επιβάλλοντας τον διαχωρισμό των χρήσεων αντί της σημερινής συνύπαρξης κατοικίας και επαγγελματικής χρήσης. Αντίθετα, η λογική του βατραχοπηδήματος επιτάσσει να σχεδιάσουμε το μέλλον της πόλης πάνω ακριβώς στην πυκνότητα και τις μεικτές χρήσεις που ήδη διαθέτει.
Ενα τρίτο παράδειγμα προέρχεται από τον χώρο της διατροφής. Ως φτωχή χώρα στο παρελθόν, η Ελλάδα είχε αναπτύξει διατροφικές συνήθειες επικεντρωμένες στην χρήση του ελαιόλαδου, των χορταρικών, των λαχανικών και των οσπρίων. Η ευημερία όμως οδήγησε στην αυξημένη κατανάλωση κρέατος και ζάχαρης που ταυτίστηκε λανθασμένα με την καλή διατροφή, ενώ, αντίθετα, πιάτα όπως η φασολάδα θεωρήθηκαν τροφή των φτωχών και των χωριατών και απαξιώθηκαν. Σήμερα όμως γνωρίζουμε από τη διεθνή εμπειρία ότι η διατροφή που βασίζεται στο κρέας, τη ζάχαρη, τα αναψυκτικά και τα βιομηχανικά προϊόντα είναι καταστροφική για τη δημόσια υγεία.
Θα μπορούσα να αναφέρω πληθώρα άλλων παραδειγμάτων για να υπογραμμίσω το ίδιο συμπέρασμα: είναι αναγκαίο τόσο το να αποφύγουμε την αντιγραφή προτύπων που μπορεί να τα θεωρούμε σύγχρονα, ενώ έχουν ήδη αποδειχθεί ξεπερασμένα όσο και το να εξελίξουμε με δημιουργικό τρόπο πρακτικές που διαθέτουμε ήδη έτσι ώστε να καινοτομήσουμε ουσιαστικά.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.
Ο αγγλικός όρος leapfrogging (βατραχοπήδημα) χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να περιγράψει το πώς μια εταιρεία που υστερεί καταφέρνει τελικά να κυριαρχήσει σε μια αγορά, όπως ένας βάτραχος μπορεί με ένα μόνο πήδημα να διανύσει μια μεγάλη απόσταση, υπερπηδώντας σημαντικά εμπόδια. Για παράδειγμα, η Microsoft κυριαρχούσε μέσω του ουσιαστικού μονοπωλίου της πάνω στην τεχνολογία των προσωπικών υπολογιστών (Windows), αλλά έχασε το τρένο της καινοτομίας στην κινητή τηλεφωνία από την Google (Android). H Google, με άλλα λόγια, προσπέρασε τη Microsoft χωρίς να χρειαστεί να την αντιμετωπίσει κατά μέτωπο στο πεδίο των προσωπικών υπολογιστών. Την ξεπέρασε αντίθετα, καινοτομώντας σε μια εντελώς νέα τεχνολογία που τελικά αποδείχθηκε πολύ πιο σημαντική κάνοντας, δηλαδή, ένα βατραχοπήδημα.
Η ίδια έννοια έχει χρησιμοποιηθεί στο πεδίο της οικονομικής ανάπτυξης των κρατών. Εδώ τα παραδείγματα περιλαμβάνουν οικονομικούς τομείς όπως η βαριά βιομηχανία και οι τηλεπικοινωνίες. Για παράδειγμα, ένα αναπτυσσόμενο κράτος με υποτυπώδεις τηλεπικοινωνίες δεν χρειάζεται πλέον να επενδύσει στην πανάκριβη υποδομή της σταθερής τηλεφωνίας, αλλά μπορεί να την παρακάμψει εντελώς περνώντας απευθείας στην κινητή τηλεφωνία. Με τον ίδιο τρόπο, η επέκταση της κινητής τηλεφωνίας επιτρέπει την ανάπτυξη τραπεζικών υπηρεσιών δίχως την ανάγκη μιας ακριβής παραδοσιακής τραπεζικής υποδομής.
Η λογική του βατραχοπηδήματος μας προτρέπει επίσης να σκεφτούμε ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη συσσωρευμένη εμπειρία άλλων χωρών, έτσι ώστε να αποφύγουμε το τεράστιο κόστος είτε της άμεσης καινοτομίας είτε της λανθασμένης καινοτομίας. Αυτά
μπορεί να γίνουν με δύο τρόπους: υιοθετώντας άμεσα τις πιο καινοτόμες πρακτικές, αλλά και εκμεταλλευόμενοι υπάρχουσες πρακτικές που θα θυσιάζαμε λανθασμένα στον βωμό ενός μοντέλου ανάπτυξης που έχει ήδη ξεπεραστεί αλλού. Θα επισημάνω τρία τέτοια παραδείγματα.
Το πρώτο παράδειγμα προέρχεται από τον χώρο του τουρισμού. Πρόσφατα διάβασα ότι η μεγάλη ισπανική ξενοδοχειακή εταιρεία Melia (που διαθέτει 350 ξενοδοχεία σε όλο τον κόσμο) έχει ξεκινήσει μια μεγάλη και δαπανηρή προσπάθεια «τουριστικής αναστροφής». Eνα συγκεκριμένο παράδειγμα αφορά τον επαναπροσδιορισμό της τουριστικής ανάπτυξης στο θέρετρο Μαγκαλούφ της Μαγιόρκας. Τη δεκαετία του ’70, η όμορφη αυτή παραλία εξελίχθηκε σε μεγάλο τουριστικό προορισμό με την κατασκευή τεράστιων πολυόροφων ξενοδοχείων. Αυτό όμως οδήγησε τελικά σε μαζικό τουρισμό χαμηλής ποιότητας. Σήμερα η Melia προσπαθεί να ανακατασκευάσει τα ξενοδοχεία αυτά και να παρέμβει στην πολεοδομία του Μαγκαλούφ, αναβαθμίζοντας την περιοχή για να στοχεύσει σε έναν τουρισμό διαφορετικής ποιότητας. Για μια σειρά λόγων που έχουν να κάνουν κυρίως με παθολογίες της ελληνικής οικονομίας, η Ελλάδα απέφυγε την τουριστική ανάπτυξη τύπου Ισπανίας. Αυτό δηλαδή που μέχρι πρόσφατα μπορεί να θεωρούνταν τουριστική υπανάπτυξη αποδείχθηκε τελικά σωτηρία και έτσι η χώρα θα μπορούσε να βρεθεί στην πρωτοπορία του ποιοτικού τουρισμού με την λογική του βατραχοπηδήματος. Αντίθετα, το ασυγχώρητο σφάλμα θα ήταν να υιοθετήσει σήμερα τις ξεπερασμένες πρακτικές της δεκαετίας του ’70, ενισχύοντας το είδος ακριβώς της τουριστικής ανάπτυξης που θεωρείται ξεπερασμένο.
Ενα δεύτερο παράδειγμα είναι η πολεοδομία. Για μια σειρά λόγων, η Αθήνα αναπτύχθηκε δίνοντας έμφαση την πυκνή δόμηση. Για μεγάλο διάστημα, πολλοί θεώρησαν την πυκνότητα μειονέκτημα. Αντίθετα, πολλές πόλεις έδωσαν έμφαση στην οριζόντια ανάπτυξη, με μονοκατοικίες, κήπους, και μεγάλους δρόμους. Σήμερα, η οριζόντια επέκταση των πόλεων (το λεγόμενο suburban sprawl) θεωρείται αποτυχημένο και οικολογικά καταστροφικό, καθώς βασίζεται στην κατασπατάληση ενέργειας και στην ολοένα και μεγαλύτερη χρήση του αυτοκινήτου. Αντίθετα, οι πυκνοδομημένες πόλεις έχουν αποδειχθεί και πιο ανθρώπινες και πιο οικολογικές. Το σφάλμα λοιπόν εδώ θα ήταν να αγνοήσουμε την εξέλιξη αυτή και να αφαιρέσουμε πυκνότητα από το κέντρο της Αθήνας, είτε κατεδαφίζοντας ολόκληρα τετράγωνα και αντικαθιστώντας τα με πλατείες, όπως έχουν προτείνει κατά καιρούς ορισμένοι, είτε επιβάλλοντας τον διαχωρισμό των χρήσεων αντί της σημερινής συνύπαρξης κατοικίας και επαγγελματικής χρήσης. Αντίθετα, η λογική του βατραχοπηδήματος επιτάσσει να σχεδιάσουμε το μέλλον της πόλης πάνω ακριβώς στην πυκνότητα και τις μεικτές χρήσεις που ήδη διαθέτει.
Ενα τρίτο παράδειγμα προέρχεται από τον χώρο της διατροφής. Ως φτωχή χώρα στο παρελθόν, η Ελλάδα είχε αναπτύξει διατροφικές συνήθειες επικεντρωμένες στην χρήση του ελαιόλαδου, των χορταρικών, των λαχανικών και των οσπρίων. Η ευημερία όμως οδήγησε στην αυξημένη κατανάλωση κρέατος και ζάχαρης που ταυτίστηκε λανθασμένα με την καλή διατροφή, ενώ, αντίθετα, πιάτα όπως η φασολάδα θεωρήθηκαν τροφή των φτωχών και των χωριατών και απαξιώθηκαν. Σήμερα όμως γνωρίζουμε από τη διεθνή εμπειρία ότι η διατροφή που βασίζεται στο κρέας, τη ζάχαρη, τα αναψυκτικά και τα βιομηχανικά προϊόντα είναι καταστροφική για τη δημόσια υγεία.
Θα μπορούσα να αναφέρω πληθώρα άλλων παραδειγμάτων για να υπογραμμίσω το ίδιο συμπέρασμα: είναι αναγκαίο τόσο το να αποφύγουμε την αντιγραφή προτύπων που μπορεί να τα θεωρούμε σύγχρονα, ενώ έχουν ήδη αποδειχθεί ξεπερασμένα όσο και το να εξελίξουμε με δημιουργικό τρόπο πρακτικές που διαθέτουμε ήδη έτσι ώστε να καινοτομήσουμε ουσιαστικά.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου